Đau dạ dày cấp: Triệu chứng nhận biết và cách xử lý

Đau dạ dày cấp là tình trạng cơn đau bùng phát đột ngột ở vùng thượng vị đi kèm với một số triệu chứng khác như buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy, đau bụng, ợ hơi,… Tình trạng này có tiến triển nhanh chóng, ồ ạt và dễ dẫn đến các biến chứng nặng nề nếu không xử lý kịp thời. 

Đau dạ dày cấp tính là gì?

Đau dạ dày cấp tính là tình trạng cơn đau cấp xuất hiện ở vùng thượng vị do niêm mạc dạ dày bị tổn thương và phù nề đột ngột. Tình trạng này thường có tiến triển nhanh, ồ ạt, mức độ đau nhiều và dễ nhận biết. Do đó, hầu hết các trường hợp đau dạ dày cấp đều phát hiện bệnh sớm và can thiệp điều trị kịp thời.

Thống kê cho thấy, đau dạ dày cấp có mức độ nặng, tiến triển nhanh và ồ ạt hơn so với đau dạ dày mãn tính. Tuy nhiên, tình trạng này đáp ứng tốt với điều trị và có thể thuyên giảm hoàn toàn mà không để lại di chứng. Đau dạ dày cấp tính có thể xảy ra ở cả trẻ nhỏ và người lớn do nhiều nguyên nhân khác nhau. Trong đó, phổ biến nhất là thói quen ăn uống mất vệ sinh và thiếu khoa học.

Triệu chứng nhận biết đau dạ dày cấp tính

Như đã đề cập, đau dạ dày cấp tính bùng phát triệu chứng đột ngột, ồ ạt và rất dễ nhận biết. Các triệu chứng của bệnh khởi phát với tần suất thường xuyên và có mức độ nặng hơn so với đau dạ dày mãn tính.

Dưới đây là một số triệu chứng nhận biết đau dạ dày cấp tính:

1. Đau dạ dày (đau thượng vị) dữ dội

Triệu chứng đầu tiên của đau dạ dày cấp là cơn đau xuất hiện ở vùng thượng vị (vùng bụng nằm trên rốn). Cơn đau có xu hướng bùng phát đột ngột, thường là khoảng vài chục phút hoặc vài giờ sau khi dùng thức ăn/ thuốc gây sung huyết niêm mạc dạ dày. Đau vùng thượng vị có thể lan dần ra hai bên và vùng bụng giữa gây cảm giác khó chịu, mệt mỏi và có thể gây mất ngủ nếu xảy ra và ban đêm.

Đa phần các trường hợp đau dạ dày cấp đều gây đau thượng vị dữ dội và dễ nhận biết. Tuy nhiên cũng có những trường hợp không đau nhiều mà đau âm ỉ, đôi khi đau quặn từng cơn, cơn đau lan dần ra sau lưng và gây tức ngực. Mức độ đau thượng vị có thể giảm đi đáng kể sau khi nôn mửa hết thức ăn. Tuy nhiên sau một thời gian, cơn đau có thể xuất hiện trở lại.

2. Các triệu chứng đi kèm

Ngoài đau vùng thượng vị, đau dạ dày cấp tính còn gây ra một số triệu chứng đi kèm như:

• Nóng rát, cồn cào ở vùng thượng vị
• Tức ngực
• Đau lan ra phía sau lưng
• Buồn nôn và nôn mửa nhiều
• Ợ hơi, ợ chua
• Đầy bụng, trướng bụng
• Tiêu lỏng
• Bụng sôi, trung tiện nhiều
• Ăn uống kém

Trong trường hợp nôn mửa nhiều, bệnh nhân có thể xuất hiện một số triệu chứng do mất nước và mất muối như mệt mỏi, uể oải, da nhợt nhạt và hốc hác.

Nguyên nhân gây đau dạ dày cấp

Đau dạ dày cấp có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau. Không giống với đau dạ dày mãn tính, đau dạ dày cấp chủ yếu bùng phát do niêm mạc dạ dày bị tổn thương và sung huyết đột ngột. Ở những người bị viêm dạ dày mãn tính (đau dạ dày âm ỉ, mức độ nhẹ và tiến triển chậm), đau dạ dày cấp cũng có thể bùng phát nếu xuất hiện các yếu tố thuận lợi.

Dưới đây là một số nguyên nhân có thể gây đau dạ dày cấp:

• Nhiễm virus, vi khuẩn: Nhiễm virus và vi khuẩn từ thức ăn nhiễm khuẩn, ôi thiu, hư hại,… là nguyên nhân phổ biến nhất gây đau dạ dày cấp tính. Các tác nhân gây nhiễm trùng như rotavirus, norovirus, Salmonella, E. coli,… có thể gây sung huyết niêm mạc dạ dày và đường ruột. Kết quả là gây đau dạ dày cấp, tiêu chảy, đau bụng, đầy hơi và nôn mửa. Ngoài ra, một số trường hợp cũng có thể bị đau dạ dày cấp do vi khuẩn Hp (Helicobacter pylori) – vi khuẩn có khả năng sinh sống trong môi trường axit của dạ dày.
• Uống quá nhiều bia rượu: Ngoài nhiễm virus và vi khuẩn, uống quá nhiều rượu bia cũng là nguyên nhân thường gặp gây đau dạ dày cấp – nhất là với những người có tiền sử viêm, loét dạ dày. Cồn trong rượu bia làm phá hủy màng bảo vệ niêm mạc dạ dày. Kết quả là dịch vị cùng với cồn ăn mòn và gây sung huyết niêm mạc, dẫn đến đau dạ dày dữ dội, buồn nôn và nôn mửa liên tục. Ngoài ra, uống nhiều rượu bia còn dẫn đến xuất huyết tiêu hóa – tình trạng nghiêm trọng có thể đe dọa đến tính mạng.
• Tác dụng phụ của thuốc: Niêm mạc dạ dày cũng có thể bị tổn thương và sung huyết đột ngột do tác dụng phụ của một số loại thuốc như thuốc chống viêm không steroid và corticoid đường uống. Nguyên nhân là do các loại thuốc này ức chế sản xuất prostaglandin (chất bảo vệ niêm mạc), dẫn đến hiện tượng sung huyết và gây đau dạ dày đột ngột.
• Do độc tố trong thực phẩm: Ngoài virus và vi khuẩn, đau dạ dày còn có thể xảy ra do nhiễm phải độc tố có trong thực phẩm bị nấm mốc, ôi thiu,… Độc tố có trong thức ăn gây tổn thương và làm phù nề niêm mạc dạ dày, kết quả là gây đau vùng thượng vị dữ dội. Ngoài ra, tình trạng này còn đi kèm với một số biểu hiện khác như buồn nôn, ói mửa, đau bụng, tiêu chảy, mệt mỏi, sốt, đau nhức cơ,…
• Dị ứng thực phẩm: Trong một số trường hợp, đau dạ dày cấp có thể xảy ra do dị ứng thực phẩm (thường ảnh hưởng đến những người bị viêm dạ dày mãn tính). Khi dị ứng thức ăn, hệ miễn dịch sẽ giải phóng histamine và các chất trung gian vào da, niêm mạc hô hấp và tiêu hóa. Histamine có khả năng giãn mao mạch, dẫn đến sung huyết và viêm. Dị ứng thực phẩm chủ yếu gây đau dạ dày nhẹ, tiêu chảy, buồn nôn và nôn mửa. Tuy nhiên với những người có sẵn bệnh lý dạ dày, đau thượng vị có thể bùng phát với mức độ nghiêm trọng hơn.

Ngoài những nguyên nhân trên, nguy cơ đau dạ dày cấp cũng có thể tăng lên khi có những yếu tố thuận lợi sau:

• Thói quen ăn uống thiếu khoa học (dùng thức ăn quá nóng hoặc quá lạnh, thức ăn cứng, khó tiêu, ăn không đúng bữa, ăn vội vàng, không nhai kỹ,…)
• Stress kéo dài
• Hút thuốc lá lâu năm
• Thời tiết thay đổi đột ngột (thường là giai đoạn chuyển từ mùa nóng sang mùa lạnh)

Bị đau dạ dày cấp tính có nguy hiểm không?

Đau dạ dày cấp tính gây ra cơn đau có mức độ nghiêm trọng, bùng phát đột ngột và dễ nhận biết. Ngoài đau vùng thượng vị, bệnh còn có thể gây buồn nôn, nôn mửa liên tục, tiêu chảy, đau bụng,… So với đau dạ dày mãn tính, đau dạ dày cấp thường có mức độ nặng, tiến triển nhanh và dễ nhận biết hơn.

Thống kê cho thấy, đa phần các trường hợp bị đau dạ dày cấp đều đáp ứng tốt với điều trị. Nếu tích cực chăm sóc và điều trị, tình trạng có thể thuyên giảm hoàn toàn và gần như không để lại bất cứ di chứng nào.

Ngược lại trong trường hợp chủ quan, tự xử lý tại nhà, đau dạ dày cấp tính có thể chuyển biến nặng và gây ra các biến chứng nghiêm trọng như:

• Viêm/ loét dạ dày mãn tính: Đau dạ dày cấp thường xảy ra khi niêm mạc dạ dày bị sung huyết và phù nề đột ngột. Tuy nhiên, nếu không xử lý sớm, tình trạng sung huyết có thể tiến triển dẫn đến viêm/ loét dạ dày mãn tính. Ở giai đoạn mãn tính, bệnh có triệu chứng nhẹ, âm ỉ nhưng kéo dài và mất nhiều thời gian điều trị hơn so với giai đoạn cấp.
• Xuất huyết dạ dày: Xuất huyết dạ dày là tình trạng mạch máu ở dạ dày bị vỡ gây chảy máu (xuất huyết). Tình trạng này thường xảy ra do ngộ độc thực phẩm nặng, lạm dụng thuốc quá mức hoặc dung nạp quá nhiều rượu bia. Xuất huyết dạ dày có thể dẫn đến tử vong nếu không được kiểm soát sớm. Do đó khi nhận thấy đau dạ dày dữ dội kèm theo nôn mửa ra máu hoặc dịch có màu nâu cà phê, cần chủ động đến bệnh viện để được xử lý sớm.
• Các biến chứng khác: Ngoài những biến chứng thường gặp kể trên, đau dạ dày cấp cũng có thể gây ra một số biến chứng khác như thủng dạ dày, hẹp/ tắc môn vị,… Bên cạnh đó, bệnh còn ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, giấc ngủ và làm giảm hiệu suất lao động đáng kể.

Đau dạ dày cấp là tình trạng khá phổ biến và có thể xử lý triệt để mà không để lại di chứng. Tuy nhiên nếu chủ quan, tổn thương ở niêm mạc dạ dày có thể tiến triển nặng dần theo thời gian, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và tác động không nhỏ đến sức khỏe tổng thể.

Đau dạ dày cấp tính phải làm sao?

Có thể thấy, đau dạ dày cấp là tình trạng chuyển biến nhanh và dễ gây ra nhiều biến chứng nặng nề nếu không được xử lý kịp thời. Ngay khi xuất hiện cơn đau ở vùng thượng vị kèm theo buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy, đau bụng, nên can thiệp các phương pháp xử lý sau:

1. Mẹo xử lý đau dạ dày cấp tạm thời

Đau dạ dày cấp điển hình bởi triệu chứng đau vùng thượng vị, tiêu chảy, buồn nôn và nôn mửa thường xuyên. Các triệu chứng này kéo dài có thể khiến cơ thể mất nước, mệt mỏi do mất cân bằng điện giải.

Trong trường hợp này, bạn nên thực hiện các biện pháp xử lý tạm thời sau:

• Nếu nghi ngờ đau dạ dày do dị ứng thực phẩm hoặc ngộ độc thực phẩm, nên nôn mửa hết toàn bộ thức ăn (nếu có thể). Cách này có thể giảm mức độ ảnh hưởng của độc tố và vi khuẩn đối với niêm mạc của dạ dày – đường ruột. Sau đó, cần súc miệng với dung dịch sát khuẩn để làm sạch hoàn toàn virus, nấm mốc và vi khuẩn.
• Bên cạnh đó, cần chú ý uống nhiều nước để bù chất lỏng cho cơ thể. Nên sử dụng nước khoáng, nước muối pha loãng hoặc nước ép trái cây, rau củ tươi để cung cấp thêm khoáng chất thiết yếu. Nếu tiêu chảy và nôn mửa nhiều, bạn có thể sử dụng dung dịch bù điện giải Oresol.
• Nằm nghỉ ngơi để làm dịu hoạt động co thắt quá mức của dạ dày và đường ruột.
• Đối với trường hợp đau dạ dày cấp do rượu bia và thuốc, cần ngưng sử dụng rượu bia và thuốc trong thời gian sớm nhất. Sau đó, nên liên hệ với bác sĩ để được tư vấn cách xử lý (nhất là trong trường hợp đang sử dụng thuốc chống viêm chứa steroid/ corticoid).
• Để giảm áp lực lên dạ dày, cần tránh mặc trang phục ôm sát, chất liệu cứng và dày. Thay vào đó, nên mặc quần áo rộng rãi và thoáng để tránh chèn ép và tăng áp lực lên ổ bụng.
• Có thể sử dụng trà gừng và trà mật ong ấm để giảm cảm giác buồn nôn, nôn mửa và làm dịu cơn đau ở vùng thượng vị.

Các biện pháp xử lý tạm thời có thể giảm mức độ sung huyết của dạ dày và cải thiện mức độ của các triệu chứng. Tuy nhiên sau khi áp dụng các mẹo chữa này, bạn nên đến bệnh viện để được kiểm tra và tư vấn điều trị. Tình trạng chủ quan có thể khiến niêm mạc dạ dày bị tổn thương nặng, dẫn đến loét và xuất huyết.

2. Thăm khám và can thiệp điều trị y tế

Các triệu chứng của đau dạ dày cấp tính có thể bị nhầm lẫn với nhiều bệnh lý tiêu hóa khác. Do đó, nên chủ động thăm khám để được chẩn đoán và tư vấn điều trị. Chẩn đoán đau dạ dày cấp bao gồm thăm khám lâm sàng, khai thác tiền sử cá nhân và gia đình. Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể đặt câu hỏi về các loại thuốc, rượu bia và thức ăn sử dụng trong thời gian gần đây để xác định được nguyên nhân cụ thể.

Sau khi thăm khám lâm sàng, cần tiến hành các kỹ thuật cận lâm sàng như X-Quang, nội soi dạ dày, sinh thiết,… Các xét nghiệm này cho phép bác sĩ đánh giá mức độ tổn thương của niêm mạc dạ dày, tìm sự hiện diện của vi khuẩn Hp và một số tác nhân nhiễm trùng khác.

Tùy theo nguyên nhân cụ thể, mức độ tổn thương của niêm mạc dạ dày, bác sĩ có thể chỉ định các loại thuốc sau:

• Kháng sinh: Kháng sinh được sử dụng trong trường hợp đau dạ dày cấp xảy ra do nhiễm virus và vi khuẩn. Nếu sinh thiết cho kết quả dương tính với vi khuẩn Hp, bác sĩ sẽ lên phác đồ điều trị phù hợp để giảm thiểu nguy cơ kháng thuốc. Kháng sinh thường được sử dụng kèm với các loại thuốc ức chế tiết axit trong 7 – 14 ngày hoặc hơn tùy theo từng trường hợp.
• Thuốc ức chế bài tiết axit dạ dày: Axit dạ dày có chức năng tiêu hóa thức ăn. Tuy nhiên khi dịch nhầy bảo vệ niêm mạc bị phá hủy, dịch vị có xu hướng tấn công và ăn mòn niêm mạc, dẫn đến sung huyết và loét. Do đó để giảm đau dạ dày cấp, bác sĩ có thể chỉ định các loại thuốc ức chế bài tiết axit như thuốc ức chế gastrin (Somatostatin), thuốc ức chế bơm proton (Esomeprazole, Omeprazole, Lansoprazole,…) hoặc thuốc kháng H2 (Cimetidine, Ranitidin, Nizatidin).
• Thuốc bảo vệ niêm mạc: Để ngăn chặn hiện tượng axit dạ dày ăn mòn niêm mạc, bác sĩ có thể chỉ định dùng một số loại thuốc bảo vệ niêm mạc như Bismuth. Thuốc có tác dụng kết hợp với protein có trong dịch nhầy tạo thành màng bảo vệ niêm mạc dạ dày khỏi tác động của dịch vị. Thuốc bảo vệ niêm mạc còn được dùng để phòng ngừa biến chứng lên cơ quan tiêu hóa trong thời gian sử dụng thuốc chống không steroid (NSAID) và corticoid.
• Dung dịch bù điện giải: Đau dạ dày cấp có thể gây nôn mửa và tiêu chảy. Vì vậy, bác sĩ có thể chỉ định dùng các dung dịch bù điện giải (Oresol) hoặc truyền nước biển để bù nước, muối khoáng cho cơ thể, tránh tình trạng mất nước, giảm hiện tượng suy nhược và uể oải.

Nếu tuân thủ theo đúng hướng dẫn của bác sĩ, đau dạ dày cấp có thể thuyên giảm nhanh chóng và gần như không gây ra bất cứ biến chứng nào.

Người bị đau dạ dày cấp nên ăn gì, kiêng gì?

Đau dạ dày cấp nên ăn gì, kiêng gì là vấn đề cần quan tâm trong quá trình điều trị. Bởi ở giai đoạn này, niêm mạc dạ dày dễ bị loét và gây xuất huyết nếu không có các biện pháp chăm sóc đúng cách.

Trong thời gian điều trị đau dạ dày cấp, bạn nên bổ sung các món ăn sau:

• Nên sử dụng các món ăn mềm, lỏng như cháo, canh, súp để dễ tiêu hóa, đồng thời giảm áp lực lên dạ dày và tránh kích thích lên niêm mạc bị tổn thương.
• Bổ sung thực phẩm chứa nhiều chất xơ như quả bơ, rau xanh, thanh long, dưa leo, khoai lang,… Chất xơ giúp hấp thu lượng axit dư thừa, từ đó giảm hiện tượng ăn mòn niêm mạc và giúp niêm mạc có thời gian hồi phục, tái tạo.
• Tăng cường bổ sung thực phẩm chứa lợi khuẩn như sữa chua, phô mai,… Ngoài hàm lượng dinh dưỡng dồi dào, lợi khuẩn trong nhóm thực phẩm này còn giúp ức chế hại khuẩn và cân bằng hệ vi sinh đường ruột. Bổ sung lợi khuẩn mang đến nhiều lợi ích trong quá trình điều trị đau dạ dày – nhất là với những trường hợp sung huyết do nhiễm virus và vi khuẩn.
• Nên uống nhiều nước, bổ sung thêm nước ép từ trái cây và rau xanh để bù chất lỏng, vitamin và khoáng chất cho cơ thể.
• Nên ăn chín uống sôi, ăn chậm nhai kỹ và ăn đúng giờ, đủ bữa để giảm áp lực lên cơ quan tiêu hóa nói chung và dạ dày nói riêng.

Ngoài các loại thực phẩm nên bổ sung, bạn cũng nên hạn chế các món ăn và thức uống kích thích lên niêm mạc bị sung huyết như:

• Tuyệt đối không sử dụng rượu bia, thức uống chứa caffeine như trà, socola, cà phê,…
• Tránh món ăn cay nóng, chứa nhiều gia vị và chất bảo quản
• Hạn chế dùng các món chứa nhiều chất béo bão hòa
• Tránh các thực phẩm lên men và chứa nhiều axit như kim chi, cà muối, dưa muối, chanh, quýt, bưởi, mận, đào,…
• Không sử dụng các loại thực phẩm gây dị ứng hoặc có nguy cơ dị ứng cao như hải sản, mè, đậu nành, đậu phộng,…
• Hạn chế ăn uống quá mức, ăn vội vàng và nằm/ vận động ngay sau khi ăn

Chế độ ăn khoa học có thể giảm mức độ sung huyết của niêm mạc và góp phần không nhỏ trong quá trình điều trị đau dạ dày cấp.

Cách phòng ngừa đau dạ dày cấp tính tái phát

Đau dạ dày cấp có khả năng tái phát nếu tiếp tục duy trì các thói quen thiếu khoa học. Dù ít khi đe dọa đến tính mạng nhưng tình trạng này gây ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng cuộc sống, hiệu suất lao động và gây hao tốn tài chính.

Vì vậy sau khi điều trị, bạn nên thực hiện một số biện pháp phòng ngừa đau dạ dày cấp tính tái phát sau:

• Đảm bảo ăn chín uống sôi, không sử dụng thực phẩm tái, sống hoặc các loại thực phẩm ôi thiu, có nguy cơ nhiễm khuẩn cao.
• Đối với rau xanh và trái cây, nên ngâm rửa với nước muối pha loãng để loại bỏ vi khuẩn, độc tố và nấm mốc trước khi sử dụng.
• Xây dựng thực đơn ăn uống khoa học và phù hợp với thể trạng. Bên cạnh đó, cần chú ý một số thói quen như ăn chậm nhai kỹ, ăn đúng giờ, đủ bữa, tránh ăn tối quá khuya và hạn chế nằm/ vận động ngay sau khi ăn để đảm bảo chức năng của cơ quan tiêu hóa nói chung và dạ dày nói riêng.
• Vi khuẩn Hp có khả năng lây nhiễm qua hoạt động ăn uống chung, sử dụng chung vật dụng cá nhân, hôn môi,… Vì vậy, cần hạn chế các hoạt động trên để tránh lây nhiễm vi khuẩn cho người khác và ngược lại.
• Không hút thuốc lá, tránh sử dụng rượu bia và các loại thực phẩm có khả năng kích thích dạ dày.
• Dùng thuốc chống viêm không steroid và corticoid theo đúng hướng dẫn của bác sĩ. Ngoài ra, nên trao đổi với bác sĩ về tiền sử đau dạ dày khi sử dụng các loại thuốc này để được chỉ định một số loại thuốc dự phòng.
• Hạn chế stress và lo âu quá mức.
• Xây dựng chế độ sinh hoạt và tập luyện khoa học để nâng cao sức khỏe, ổn định chức năng của cơ quan tiêu hóa nói chung và dạ dày nói riêng.

Đau dạ dày cấp thường bùng phát đột ngột, tiến triển nhanh và có thể gây ra các biến chứng nặng nề nếu không có biện pháp xử lý kịp thời. Vì vậy nếu nhận thấy triệu chứng bất thường, cần chủ động thăm khám để được điều trị trong thời gian sớm nhất. Chủ quan và lơ là trước các biểu hiện của cơ thể có thể gây tổn thương dạ dày và tác động không nhỏ đến sức khỏe tổng thể.