Viêm amidan cấp ở trẻ em: Dấu hiệu nhận biết và xử lý

Viêm amidan cấp là bệnh hô hấp thường gặp ở trẻ em. Bệnh thường gây sốt cao đột ngột kèm theo tình trạng cổ họng khô, đau rát, amidan sưng to, nổi hạch cổ, ho và khàn tiếng. Đối với trẻ nhỏ, điều trị chủ yếu là sử dụng thuốc để ức chế tác nhân nhiễm trùng và kiểm soát các triệu chứng của bệnh. 

Viêm amidan cấp ở trẻ em là bệnh gì?

Viêm amidan cấp là một trong những bệnh viêm đường hô hấp trên thường gặp ở trẻ nhỏ. Bệnh lý này xảy ra khi amidan bị viêm nhiễm trong thời gian ngắn với triệu chứng bùng phát đột ngột, ồ ạt và diễn tiến nhanh. Tuy nhiên, đa phần các trường hợp viêm amidan cấp có thể thuyên giảm nhanh sau khi được chăm sóc và sử dụng thuốc đúng cách.

Amidan là tổ chức lympho ở hai bên hầu họng có chức năng chính là sản sinh kháng thể và bảo vệ cơ thể khỏi sự xâm nhập của tác nhân có hại (virus, nấm, vi khuẩn). Tuy nhiên, dưới sự tấn công ồ ạt của vi khuẩn, virus và hệ miễn dịch suy giảm, amidan có thể bị nhiễm trùng, dẫn đến sưng viêm và phù nề.

Trên thực tế, viêm amidan cấp chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ từ 4 – 14 tuổi. Bởi đây là thời điểm amidan hoạt động mạnh. Khi đến tuổi dậy thì, chức năng đề kháng được phát triển hoàn thiện, các tổ chức lympho ở tai mũi họng (amidan, VA) dần teo nhỏ và suy giảm chức năng. Chính vì vậy, viêm amidan và viêm VA thường gặp nhiều ở trẻ nhỏ và rất ít khi ảnh hưởng đến người trưởng thành.

Dấu hiệu nhận biết bệnh viêm amidan cấp ở trẻ nhỏ

Khác với viêm amidan mãn tính, viêm amidan cấp thường bùng phát triệu chứng đột ngột, ồ ạt và diễn tiến rầm rộ trong vòng vài ngày. Bệnh không chỉ gây ra triệu chứng cơ năng và thực thể mà còn làm phát sinh một số triệu chứng toàn thân. Mức độ triệu chứng có thể nặng hơn đối với trẻ dưới 7 tuổi, trẻ có hệ miễn dịch kém và cơ địa dị ứng.

Các triệu chứng nhận biết bệnh viêm amidan cấp ở trẻ em:

• Trẻ bị sốt đột ngột, sốt cao từ 38 – 39 độ C, cơ thể ớn lạnh và rét run
• Người mệt mỏi, đôi khi gây táo bón, tiểu ít và sẫm màu
• Cổ họng đau rát, khô và đỏ – đặc biệt là ở hai bên amidan
• Sau vài giờ, cảm giác đau buốt cổ họng tiếp tục tăng lên. Cơn đau nặng có thể lan đến tai khiến trẻ mệt mỏi, quấy khóc và bỏ ăn
• Amidan sưng viêm có màu đỏ tươi, toàn bộ khoang miệng khô và có mùi hôi
• Trẻ bị khàn giọng, nói giọng mũi, ngủ ngáy và thở khò khè
• Với những trường hợp amidan sưng lớn bất thường, phụ huynh có thể thấy eo họng bị thu hẹp đáng kể
• Bề mặt amidan xuất hiện các chấm mủ trắng như sữa, không bám chắc và dễ chùi, khạc nhổ
• Một số trẻ còn bị sưng hạch vùng cổ

Viêm amidan cấp ở trẻ em thường bùng phát mạnh và rất dễ nhận biết. Để phân biệt với các bệnh hô hấp thường gặp, phụ huynh nên kiểm tra cổ họng của trẻ.

Nguyên nhân gây viêm amidan cấp ở trẻ em

Viêm amidan cấp chủ yếu bùng phát do các tác nhân nhiễm trùng (virus, vi khuẩn). Tuy nhiên, các tác nhân này chỉ gây viêm nhiễm amidan khi có các điều kiện thuận lợi.

Các nguyên nhân gây viêm amidan thường gặp ở trẻ nhỏ:

• Vi khuẩn: Chủ yếu là liên cầu tan huyết nhóm A, xoắn khuẩn, liên cầu khuẩn, tụ cầu, phế cầu khuẩn hoặc là các vi khuẩn thường trú trong khoang miệng
• Virus: Virus cúm, bạch hầu, ho gà, sởi,…

Tuy nhiên, virus và vi khuẩn chỉ xâm nhập vào tổ chức amidan khi có những yếu tố thuận lợi như:

• Do cấu tạo của amidan: Khác với những cơ quan hô hấp khác, amidan nằm ở vị trí “cửa ngõ” và có cấu tạo bề mặt chứa nhiều rãnh, kẽ, hốc,… Chính vì vậy, virus và vi khuẩn dễ dàng trú ngụ và phát triển ở cơ quan này.
• Tiếp xúc gần với người bị viêm nhiễm đường hô hấp: Hầu hết các tác nhân nhiễm trùng đều có khả năng lây nhiễm thông qua nước bọt (ăn uống chung, giao tiếp, sử dụng chung vật dụng cá nhân,…). Vì vậy, trẻ có thể bị viêm amidan nếu thường xuyên tiếp xúc thân mật với những người bị viêm đường hô hấp cấp.
• Sức đề kháng kém: Nguy cơ bị viêm amidan cấp và các bệnh hô hấp khác tăng lên đáng kể ở những trẻ có sức đề kháng và thể trạng kém. Hơn nữa, hệ miễn dịch suy giảm còn làm tăng áp lực lên amidan và các cơ quan miễn dịch khác (VA, hạch lympho). Đây là điều kiện thuận lợi để virus và vi khuẩn phát triển mạnh gây tổn thương và nhiễm trùng amidan.
• Thời tiết thay đổi: Có thể thấy, viêm amidan và các bệnh hô hấp khác thường gặp trong giai đoạn chuyển mùa. Bởi đây là thời điểm độ ẩm, nhiệt độ thay đổi đột ngột, tạo điều kiện cho virus và vi khuẩn phát triển quá mức.
• Một số yếu tố khác: Ngoài ra, viêm amidan cấp ở trẻ nhỏ còn có thể bùng phát do một số yếu tố như cơ địa dị ứng, sinh sống trong môi trường ô nhiễm, có các ổ viêm mãn tính chưa được giải quyết triệt để như viêm nướu, viêm VA, viêm xoang,…

Viêm amidan cấp ở trẻ có nguy hiểm không?

Viêm amidan cấp tính là bệnh hô hấp rất phổ biến ở trẻ nhỏ. Nếu chăm sóc và điều trị tốt, bệnh có thể thuyên giảm sau 7 – 10 ngày. Tuy nhiên trên thực tế, viêm amidan cấp – đặc biệt là do vi khuẩn rất dễ phát sinh biến chứng nếu không được điều trị kịp thời.

Một số biến chứng thường gặp của bệnh viêm amidan cấp ở trẻ nhỏ:

• Các biến chứng cục bộ: Nếu không được kiểm soát sớm, các tác nhân gây nhiễm trùng amidan (virus, vi khuẩn) có thể gây ra các biến chứng cục bộ như viêm tấy thành bên họng, viêm họng mãn tính, loét khe amidan, viêm tấy quanh amidan và sỏi amidan. Các biến chứng này có thể diễn tiến cấp hoặc mãn tính, ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe và cuộc sống của trẻ nhỏ.
• Biến chứng lên các cơ quan lân cận: Ngoài ra, viêm amidan cấp còn có thể gây ra một số biến chứng khác như viêm mũi, viêm tai giữa, viêm phế quản, viêm xoang và viêm hạch cổ mãn tính. Nếu không giải quyết triệt để ổ viêm ở amidan, các biến chứng này có thể tái đi tái lại nhiều lần ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe.
• Biến chứng xa: Dù không phổ biến nhưng đã có trường hợp vi khuẩn lây lan và gây ra các biến chứng xa như viêm khớp, viêm nội tâm mạc, viêm thận hoặc thậm chí là nhiễm khuẩn huyết. Các biến chứng này có mức độ nghiêm trọng và có thể để lại di chứng nặng nề nếu không được điều trị, xử lý kịp thời.
• Ảnh hưởng đến cuộc sống: Viêm amidan cấp ở trẻ còn ảnh hưởng đến giấc ngủ, khả năng học tập, sinh hoạt,… Hơn nữa nếu bệnh tái phát nhiều lần, trẻ có thể gặp phải một số ảnh hưởng khác như ăn uống kém và chậm phát triển về thể chất so với bạn bè đồng trang lứa.

Cách điều trị bệnh viêm amidan cấp ở trẻ em

Nếu nhận thấy trẻ có các triệu chứng của viêm amidan cấp, phụ huynh nên đưa trẻ đến gặp bác sĩ để được thăm khám và điều trị. Chẩn đoán viêm amidan cấp chủ yếu dựa trên triệu chứng lâm sàng, xét nghiệm máu và soi cấy bệnh phẩm để làm kháng sinh đồ (nếu cần).

Điều trị bệnh chủ yếu là sử dụng thuốc giảm triệu chứng và kháng sinh (trong một số trường hợp). Ngoài các phương pháp y tế, phụ huynh cũng nên áp dụng một số biện pháp hỗ trợ và chăm sóc đúng cách để trẻ nhanh phục hồi, giảm mệt mỏi.

Các phương pháp giúp kiểm soát bệnh viêm amidan cấp ở trẻ em:

1. Sử dụng thuốc điều trị

Sử dụng thuốc là phương pháp chính trong điều trị viêm amidan cấp ở trẻ nhỏ. Đối với viêm amidan cấp do virus, điều trị chủ yếu là sử dụng thuốc làm giảm triệu chứng. Trong trường hợp xảy ra do vi khuẩn, bác sĩ có thể chỉ định thêm kháng sinh để tiêu diệt chủng vi khuẩn gây nhiễm trùng.

Các loại thuốc được sử dụng để điều trị bệnh viêm amidan cấp ở trẻ em:

• Thuốc giảm đau, hạ sốt: Thuốc giảm đau, hạ sốt (Paracetamol) được sử dụng để cải thiện tình trạng sốt cao ở trẻ nhỏ. Loại thuốc này được đánh giá tương đối an toàn ở liều điều trị và có thể dùng cho trẻ từ 1 tuổi trở lên. Nếu trẻ thường xuyên bị nôn ói khi dùng thuốc dạng viên, phụ huynh có thể thay thế bằng thuốc dạng sủi hoặc thuốc đặt trực tràng.
• Kháng sinh: Kháng sinh được sử dụng trong trường hợp viêm amidan cấp xảy ra do vi khuẩn. Đối với trẻ nhỏ, lựa chọn ưu tiên là kháng sinh nhóm beta-lactam như Amoxycillin, Cephalexin, Cefactor hoặc Ceferoxim. Để đảm bảo hiệu quả, phụ huynh cần cho trẻ dùng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ và dùng đều đặn trong 7 – 10 ngày (hoặc hơn) nhằm hạn chế tình trạng kháng kháng sinh.
• Thuốc chống viêm dạng men: Thuốc chống viêm dạng men (thường dùng Alpha Choay) có thể được sử dụng để giảm mức độ sưng viêm và phù nề của amidan, hầu họng. Đối với điều trị viêm amidan, thuốc thường được sử dụng bằng cách ngậm dưới lưỡi.
• Thuốc giảm ho: Đối với trẻ nhỏ, bác sĩ thường ưu tiên sử dụng các loại thuốc giảm ho chứa thành phần tự nhiên thay vì các loại thuốc có cơ chế thần kinh trung ương (Codein). Thuốc thường được sử dụng trong thời gian ngắn để giảm mức độ cơn ho do viêm amidan gây ra.
• Dung dịch kiềm: Ngoài ra, bác sĩ có thể cho trẻ dùng các loại dung dịch kiềm như nước muối sinh lý, betadine, bicarbonate,… để sát trùng và kháng khuẩn. Sử dụng các dung dịch này có thể giảm số lượng virus, vi khuẩn trong khoang miệng và làm dịu cảm giác khô rát, đau ở vùng cổ họng đáng kể.

Sử dụng thuốc điều trị viêm amidan cho trẻ cần được thực hiện thận trọng. Bởi hầu hết các loại thuốc này đều có thể gây ra không rủi ro và tác dụng ngoại ý. Trong thời gian điều trị, phụ huynh cần chú ý biểu hiện của con trẻ và thông báo ngay với bác sĩ nếu nhận thấy các triệu chứng bất thường.

2. Các biện pháp hỗ trợ

Bên cạnh sử dụng thuốc, phụ huynh nên áp dụng thêm một số biện pháp hỗ trợ để cải thiện các triệu chứng do viêm amidan cấp gây ra.

Các biện pháp hỗ trợ điều trị viêm amidan cấp ở trẻ nhỏ:

• Chườm khăn: Bên cạnh sử dụng thuốc, phụ huynh nên chườm khăn ở vùng cổ, nách và bẹn để hạ sốt cho trẻ. Ngoài ra, nên cho trẻ mặc quần áo rộng rãi, chất liệu mềm và thấm hút để tránh tình trạng cơ thể tăng thân nhiệt quá mức.
• Súc miệng bằng nước muối ấm: Súc miệng bằng nước muối ấm vài lần trong ngày để làm dịu cổ họng sưng đau, ngứa và khô ráp. Bên cạnh đó, nước muối ấm còn có đặc tính tiêu viêm, kháng khuẩn và làm loãng dịch đờm ứ đọng ở cổ họng.
• Dùng nguyên liệu tự nhiên: Tùy theo triệu chứng mà trẻ gặp phải, phụ huynh có thể áp dụng một số mẹo từ thảo dược tự nhiên như mật ong, gừng tươi, củ nghệ, củ cải,… Các nguyên liệu này đều đã được chứng minh có hiệu quả kháng viêm và ức chế vi khuẩn. Vì vậy bên cạnh sử dụng thuốc, phụ huynh nên áp dụng đồng thời các mẹo tự nhiên để giảm nhẹ triệu chứng cho bé.

3. Chế độ chăm sóc

Một trong những nguyên tắc khi điều trị viêm amidan cấp là nâng đỡ thể trạng và cải thiện hệ miễn dịch. Do đó song song với các biện pháp điều trị, phụ huynh nên xây dựng chế độ chăm sóc phù hợp nhằm giúp trẻ giảm mệt mỏi và đẩy nhanh tốc độ phục hồi.

Chế độ chăm sóc cho trẻ nhỏ bị viêm amidan cấp:

• Cho trẻ nghỉ ngơi tại nhà từ 2 – 3 ngày để phục hồi thể trạng và hạn chế lây nhiễm bệnh cho các trẻ khỏe mạnh.
• Cho trẻ uống nhiều nước, nên bổ sung thêm sữa chua, nước ép trái cây và rau xanh để bù chất lỏng và cân bằng điện giải. Ngoài ra, nên cho trẻ dùng các món ăn mềm, lỏng để tránh kích thích lên amidan bị phù nề và sưng viêm.
• Bổ sung cho trẻ siro chứa Kẽm và vitamin C dạng sủi để nâng cao thể trạng và hệ miễn dịch.
• Giữ ấm cơ thể cho bé – nhất là khi thời tiết chuyển lạnh.

Phòng ngừa viêm amidan cấp ở trẻ em

Viêm amidan cấp rất dễ tái phát do cấu tạo đặc biệt của amidan và hệ miễn dịch của trẻ chưa phát triển hoàn chỉnh. Tình trạng viêm amidan tái phát nhiều lần có thể dẫn đến viêm amidan mãn tính quá phát (phì đại amidan) ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe và sự phát triển thể chất của trẻ.

Vì vậy, phụ huynh nên chủ động phòng ngừa viêm amidan cho trẻ bằng một số biện pháp đơn giản như:

• Dặn dò trẻ đeo khẩu trang khi di chuyển ngoài trời và đến những nơi đông người như sân bay, bến xe, siêu thị,… nhất là trong thời điểm viêm amidan và các bệnh viêm đường hô hấp bùng phát mạnh.
• Giữ ấm cơ thể và hạn chế để trẻ vui chơi, hoạt động ngoài trời khi thời tiết thay đổi đột ngột.
• Hướng dẫn trẻ cách vệ sinh răng miệng (chải răng và súc miệng với nước muối). Ngoài ra, nên cho trẻ khám sức khỏe răng miệng định kỳ 6 tháng/ lần để loại bỏ triệt để các ổ viêm trú ngụ trong răng và mô nướu.
• Thường xuyên vệ sinh nhà cửa để làm sạch nấm mốc, bụi bẩn, lông động vật,…
• Hạn chế để trẻ tiếp xúc với những người mắc bệnh viêm đường hô hấp.
• Hướng dẫn trẻ cách vệ sinh tay bằng xà phòng sau khi đi vệ sinh, trước khi ăn và sau khi tiếp xúc với các vật dụng công cộng.
• Xây dựng chế độ ăn uống phù hợp và khuyến khích trẻ vui chơi, hoạt động thể chất để nâng cao sức đề kháng.

Viêm amidan cấp ở trẻ em có thể được kiểm soát nếu chăm sóc và dùng thuốc kịp thời. Tuy nhiên, phụ huynh cần đưa trẻ đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán và tư vấn loại thuốc phù hợp. Hạn chế tối đa tình trạng tự ý điều trị cho trẻ khiến bệnh tình không thuyên giảm, tiến triển dai dẳng và gây ra nhiều biến chứng nặng nề.